Podaci pokazuju da je u Republici Srpskoj, u toku 2023. godine, po osnovu šumskih naknada prikupljeno 48,4 miliona KM, u Federaciji BiH taj iznos iznosio je svega 15,8 miliona KM. Pri čemu su oba entiteta, u ovoj godini, imala gotovo isti obim sječe, sličan broj zaposlenih i uporedive ukupne prihode.
Funkcionisanje šumskih preduzeća kao ispostava vladajućih političkih partija, koje ih koriste za masovno stranačko zapošljavanje i izvlačenje sredstava iz njih, nedostatak transparentnosti u dijelu prodaje i distribucije drvnih sortimenata, nedostupnost cjenovnika i kao i nemogućnost javne kontrole, te, nizak stepen efikasnosti u radu potvrđuje sumnje da je upravljanje šumama u Bosni i Hercegovini neodrživo, vodi se kratkoročnim interesima i eksploatacijom te je usmjereno na pogodovanje povlaštenim kupcima, umjesto za opšti društveni interes – zaključak je istraživanja koje je proveo Transparency International BiH.
Preko 80% direktora šumskih preduzeća i šumskih gazdinstava imaju potvrđenu političku povezanost i u tim preduzećima je omogućeno zapošljavanje bez konkursa, a toleriše se i sukob interesa.
Povezanost sa politikom, tj. sa vladajućim strankama, svojevremeno je uzrokovao blokadu rada Odbora za reviziju Narodne skupštine RS i višegodišnje onemogućavanje vladajućih da se u Skupštini raspravlja o revizorskom izvještaju o stanju u JŠP “Šume RS”. Opozicija je vladajuću stranku prozivala za sistemsku korupciju i pljačku ogromnih sredstava.
“Kadrovi SNSD bespoštedno uništavaju preduzeće „Šume Republike Srpske“ i u posljednjih 15 godina su nanošenjem štete i pljačkom napravili štetu ovom preduzeću u vrijednosti od tri milijarde KM”, izjavio je svojevremeno Miladin Stanić, tada šef Kluba poslanika SDS-a u NSRS.
U avgustu 2024. Došlo je i do hapšenja nekoliko direktora ovog preduzeća. A pod pritiskom javnosti, da bi smanjio štetu po sebe i svoju stranku, čak je i Milorad Dodik, nakon prvobitnog branjenja uhapšenih kadrova svoje stranke, izjavio da “postoje jasne indicije da se u “Šumama Republike Srpske” stvorila organizovana banda koja pljačka narodno bogatstvo šuma, sprovodeći antizakonske radnje, otuđujući javnu imovinu i time dovode u pitanje izvršavanje zakonske funkcije “Šuma Republike Srpske””.
Kuriozitet je da i pored ovakvog stanja u šumarskom sektoru Republike Srpske – sistemske korupcije i masovne pljačke pod kontrolom vladajućih stranaka – prema analizi Transparency Internationala, korist koju su od sječe šume imali građani Republike Srpske tri puta veća od one koju su imali građani Federacije BiH. Podaci naime pokazuju da je u Republici Srpskoj, u toku 2023. godine, po osnovu šumskih naknada prikupljeno 48,4 miliona KM, u Federaciji BiH taj iznos iznosio je svega 15,8 miliona KM. Pri čemu su oba entiteta, u ovoj godini, imala gotovo isti obim sječe, sličan broj zaposlenih i uporedive ukupne prihode.
Ove razlike posljedica su nedostatka zakonodavnog okvira (Federacija već 16 godina nema Zakon o šumama) i fragmentisanog sistema upravljanja u Federaciji BiH. Što je rezultiralo slabom kontrolom, neujednačenim iznosom kao i načinom naplate naknada ali i različitim modelima planiranja utroška ovih sredstava.
“Tako, na primjer, u Unsko sanskom kantonu naknada za korištenje državnih šuma iznosi 9% od prihoda ostvarenog od prodaje drveta za cijenu drveta na panju od čega 2% ide u budžet kantona dok se 7% navedenog iznosa uplaćuje na račun opštine na čijoj teritoriji je posječeno drvo. Sa druge strane, SBK na ime ove naknada naplaćuje 4%, od čega 1% ubire kanton, a 3% budžet opštine. Poređenja radi, u Republici Srpskoj ova naknada iznosi 10% od prihoda od prodaje na kamionskom putu – koja je veća nego cijena na panju jer uključuje i, između ostalog, troškove izvlačenja iz šume i transporta do mjesta prodaje – što znači da je u ovom entitetu osnova za izračun naknade veća a način obračuna, naplate i raspodjele ujednačen za sve opštine.”, navodi se u Analizi TI-a.
Transparenci International ukazuje i na način formiranja cijena šumskih proizvoda koje variraju u obimu koji se teško može objasniti tržišnim uticajima. Navodeći primjer da su kupci za kubik hrasta prve klase u Posušju plaćali 152 KM dok je isti proizvod JP Šume TK DD Kladanj prodavalo po 567 KM/m3.
Analiza je pokazala i visoke iznose nenaplaćenih potraživanja od kupaca, koja su 2023. godini iznosila 27,73 miliona KM dok su potraživanja koja su starija od godinu dana i čija naplata je malo vjerovatna dostigla iznos od 15,88 miliona KM. U pojedinim preduzećima sumnjiva potraživanja starija od godinu dana čine i više od polovine ukupnih dugova kupaca, što otvara pitanje odgovornosti onih koji su dozvolili da se šuma siječe, isporučuje dobavljačima a da se naplata potraživanja odgađa na štetu javnog preduzeća.
Dodatno su zabrinjavajući podaci da su šumarska preduzeća, u 2023. godini, posjekla 3,78 miliona kubnih metara šume čime su realizovali obim sječe 77% od planiranog, dok je pošumljeno tek 51% planirane površine.
Ovi podaci ukazuju da se šumama upravlja kratkoročno, sa ciljem eksploatacije, sječe i ostvarivanja prihoda (a u širem smislu – ostvarivanja stranačke i lične koristi), dok se dugoročna održivost i uzgoj šume (i interes građana i države) sistematski zanemaruju.
Organizacije civilnog društva – kao što je Fondacija Atelje za društvene promjene – ACT – smatraju da će se situacija značajno promijeniti donošenjem Zakona o šumama u Federaciji BiH, zbog čega već duže vrijeme vrše pritisak na Vladu i Parlament. A što se tiče Republike Srpske, nada probuđena hapšenjima direktora JPŠ “Šume RS”, zbog sporosti pravosuđa i sumnje da će odgovorne za korupciju i pljačku zaista stići kazna, polako gasne.
(N.N., Odgovorno)
