Na čelu velikog broja javnih preduzeća i institucija u Republici Srpskoj nalaze se “vršioci dužnosti”, koji se na te pozicije najčešće imenuju u skladu sa dogovorom unutar vladajuće koalicije te, uglavnom, bez sprovođenja definisanih zakonskih procedura. Oni su podložni ucjenama političke stranke, korupciji i drugim malverzacijama koje nerijetko dovode do negativnog poslovanja preduzeća i kršenja samih propisa. Dodatno, veliki broj funkcionera i direktora u statusu vršioca dužnosti ostaju na toj poziciji i preko zakonom definisanog roka, što znači da se zakoni krše, odnosno zanemaruju.
Bitno je istaknuti i da statusi vršioca dužnosti omogućavaju političkim partijama na vlasti da utiču i uslovljavaju vršioce dužnosti dovodeći ih u koruptivni položaj i praveći štetu cjelokupnom društvu. S druge strane, jasno je da se konstantno krši član 42, Zakona o državnim službenicima Republike Srpske koji u drugom stavu kaže da Vlada imenuje vršioca dužnosti na period do 90 dana, bez sprovođenja postupka javne konkurencije, s tim da se za isto radno mjesto akt o postavljenju može donijeti još najviše dva puta uzastopno. To znači da i pored zakonskog maksimuma od devet mjeseci, službenici na ovom položaju nerijetko ostaju mnogo duže.
Još je gora situacija u javnim preduzećima, jer niti Zakon o javnim preduzećima RS, niti partikularni zakoni kojima se uređuje određena oblast (npr. Zakon o šumama RS, Zakon o putevima RS itd.) nisu definisali trajanje v.d. mandata, što ostavlja ogroman prostor za malverzacije.
Najbolji primjeri su Javna preduzeća „Željeznice Republike Srpske“, „Putevi RS“, „Aerodromi RS“, u kojima je na mjestu v.d. direktor više godina.
Iz Udruženja Restart Srpska su pokrenuli projekat VD Republika, i na osnovu svojih istraživanja zaključili da izuzev Zakona o državnim službenicima i Zakona o lokalnoj samoupravi, koji se odnose isključivo na organe uprave, niti jedan zakon nije eskplicitno odredio procedure imenovanja v.d. direktora u sistemima javnih službi, kao ni vremensko trajanje mandata v.d. direktora. To u prevodu znači da postoji pravni vakuum koji, kako je utvrdilo njihovo istraživanje, izvršna vlast zloupotrebljava do mjere da su neki v.d. direktora na toj poziciji više od 5 godina!
Osam javnih preduzeća koja su predmet njihove analize (od 1.7.2018. – do danas), a koja sve vrijeme imaju v.d. direktora su:
- JP „Nova tvornica prečistača“ a.d. Rogatica,
- JP „Željeznice Republike Srpske“,
- JP „Aerodromi Republike Srpske“ a.d. Banjaluka (24.11.2017. – v.d. Duško Kovačević; 1.2.2019. – direktor izabran Zoran Injac)
- JP „Putevi RS“ a.d.
- JP „Orao“ a.d.
- JP MH Elektroprivreda Republike Srpske a.d. Trebinje –
- JP Rudnik i termoelektrana Ugljevik a.d. Ugljevik
- JP ZP Rudnik i termoelektrana Gacko a.d. Gacko
Neophodno je hitno unapređenje zakonskog okvira kojim bi se onemogućila trenutna praksa, a čime bi se rukovodioci javnih preduzeća imenovali zbog svojih kompetencija i zbog unapređenja poslovanja javnih preduzeća koja treba da djeluju u inetresu građana i građanki.