„Problem nepostojanja Zakona o građanskim inicijativama nije samo pitanje normativnog nedostatka, već simptom šireg demokratskog deficita u kojem građani ostaju izvan ključnih procesa odlučivanja. Donošenjem ovog zakona otvara se prostor za sistemsku, pravno uređenu participaciju i kreira se osnov za izgradnju političke kulture u kojoj građanin nije samo posmatrač, već i aktivni nosilac promjena.“
Brčko distrikt Bosne i Hercegovine nema zakonski okvir koji građanima omogućava da kroz formalnu i pravno obavezujuću proceduru pokreću građanske inicijative. Za razliku od entiteta Federacije Bosne i Hercegovine, gdje Zakon o principima lokalne samouprave omogućava inicijative na opštinskom i kantonalnom nivou (iako sa različitim nivoima implementacije među kantonima), te Republike Srpske, gdje Zakon o referendumu i građanskoj inicijativi omogućava građanima da iniciraju zakonske izmjene uz jasno definisanu proceduru i broj potpisa, Brčko distrikt u tom smislu zaostaje i nalazi se u pravnom vakuumu. Historijski posmatrano, Brčko distrikt se često doživljavao kao prostor eksperimenta multietničkog suživota i decentralizovanog upravljanja. Ipak, participativni elementi upravljanja nikada nisu dobili institucionalnu formu. Brčko formalno primjenjuje Zakon o referendumu iz 1977. godine, koji potiče iz vremena Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije. No, čak i ta pravna mogućnost ograničena je nalogom supervizora zbog specifičnog statusa grada.
„Uvođenje Zakona o građanskim inicijativama bilo bi prvi korak u pravcu konkretizacije demokratskih vrijednosti koje se u distriktu godinama promovišu samo deklarativno. Ovaj problem pogađa sve građane Brčko distrikta, ali posebno pogađa organizacije civilnog društva, neformalne građanske grupe i aktivne pojedince koji žele konstruktivno da utiču na javne politike. U sadašnjem sistemu oni nemaju mogućnost da kroz pravno priznatu proceduru predlože izmjene zakona, odluka ili strategija, niti postoji institucionalna obaveza da se njihov prijedlog razmatra, što obesmišljava svaki pokušaj formalnog građanskog angažmana“ – ističe građanski aktivista iz Brčkog Damjan Dundžić.
Navedeni problem je sistemske prirode i podjednako pogađa sve građane, bez obzira na mjesto stanovanja, etničku pripadnost ili političke preferencije. Ovaj „građanski nedostatak“ direktno utiče na stepen participativne demokratije u Distriktu. Građani nemaju zakonski garantovan mehanizam putem kojeg mogu pokrenuti pitanje od javnog značaja i obavezati institucije da se o tome izjasne. Svaki pokušaj građanske inicijative prepušten je dobroj volji političkih struktura, što u praksi rezultira ignorisanjem, selektivnim razmatranjem i obesmišljavanjem participacije. Iako postoji opšti narativ o važnosti uključivanja građana u odlučivanje, bez konkretnog zakonskog instrumenta, to u Brčkom ostaje deklarativno, a ne suštinsko demokratsko pravo. Uzrok problema leži u višegodišnjoj političkoj inerciji i odsustvu sistemske volje da se otvore institucionalna vrata građanima. Vlast nema izgovor za nepostojanje ovakvog pravnog propisa, niti postoje prepreke tehničke prirode da se zakon usvoji – postoje komparativni modeli u BiH i regionu, postoje inicijative civilnog sektora, postoji i podrška međunarodnih organizacija koje su više puta ukazivale na ovaj nedostatak. Međutim, politički faktor ostaje ključna prepreka – dio struktura vlasti u distriktu ne pokazuje spremnost da uvede mehanizme koji bi smanjili njihovu ekskluzivnu moć nad procesom odlučivanja.
„Problem nepostojanja Zakona o građanskim inicijativama nije samo pitanje normativnog nedostatka, već simptom šireg demokratskog deficita u kojem građani ostaju izvan ključnih procesa odlučivanja. Donošenjem ovog zakona otvara se prostor za sistemsku, pravno uređenu participaciju i kreira se osnov za izgradnju političke kulture u kojoj građanin nije samo posmatrač, već i aktivni nosilac promjena“ – kaže Damjan Dundžić.
Potreban broj potpisa građana za podnošenje inicijative razlikuje se u RS i FBiH. Republika Srpska već ima Zakon o građanskim inicijativama i referendumu, Federacija BiH je u procesu njegovog donošenja, ali u Brčkom takav zakon ne postoji. Na nivou Bosne i Hercegovine, takođe, ne postoji sličan akt. Na osnovu Zakona o principima lokalne samouprave u FBiH, JLS je ostavljena mogućnost da u statutu definiše broj potpisa o građanskoj inicijativi, rokovima i izjašnjenju, te drugim propisima koja regulišu navedeni problem. Ovim zakonom se formalno priznaje pravo građanima da predlažu zakonske izmjene i nove politike, čime se ispunjavaju demokratski standardi, propisuju se jasni koraci koje građani moraju preduzeti da bi njihova inicijativa bila razmatrana, uključujući broj potpisa, način podnošenja i vremenski okvir za odgovor institucija, te se omogućava harmonizacija sa sličnim zakonima u RS i FBiH. Zakon o referendumu i građanskoj inicijativi RS detaljno reguliše način ostvarivanja građanske inicijative, dakle kompletan postupak podnošenja inicijative. Ako se građanskom inicijativom traži promjena Ustava, zakona, drugih propisa i opštih akata iz nadležnosti Narodne skupštine, lista potpisnika inicijative mora da sadrži najmanje 3.000 potpisa građana. Ako se građanskom inicijativom traži promjena propisa i opštih akata iz nadležnosti skupštine grada, odnosno opštine lista potpisnika inicijative mora da sadrži potreban broj potpisa građana upisanih u birački spisak grada, odnosno opštine, utvrđen statutom u skladu sa propisima lokalne samouprave.
Pored samog zagovaranja usvajanja ovog propisa, jako je važno informisati građane, formalne i neformalne grupe i organizacije civilnog društva da je Zakon o građanskoj inicijativi alat koji mogu iskoristiti kako bi podršku, koja se ogleda u zakonom predviđenom broju potpisa, usmjerili na snagu na koju Skupština ne bi mogla, zakonski, ostati imuna, već bi predmetnu inicijativu morala razmatrati.
„Mislim da je ovo, možda, i najvažniji alat za OCD koje za razna pitanja i ideje nastoje zadobiti podršku građana, koja bi usvajanjem zakona postala obavezujuća za relevantna tijela lokalne samouprave. Mora se omogućiti građanima da se njihov glas čuje u najvišem zakonodavnom tijelu. Postojala su mnoga pitanja i inicijative u prošlosti za čiju podršku je skupljano i po više stotina potpisa, ali koje su ostale samo slovo na papiru, bez ikakve obaveze Skupštine, ili bilo koje druge institucije, da ih zvanično razmatra“ – zaključuje Damjan Dundžić.
(J.M., Odgovorno)
