Problem nepostojanja Zakona o građanskim inicijativama nije samo pitanje normativnog nedostatka, već simptom šireg demokratskog deficita u kojem građani ostaju izvan ključnih procesa odlučivanja. Donošenjem ovog zakona otvara se prostor za sistemsku, pravno uređenu participaciju i kreira se osnov za izgradnju političke kulture u kojoj građanin nije samo posmatrač, već i aktivni nosilac promjena. Građani Brčkog pokazuju da žele učestvovati u odlučivanju, ali sistem ih ne prepoznaje kao ravnopravne partnere vlasti.
Brčko distrikt Bosne i Hercegovine nema zakonski okvir koji građanima omogućava da kroz formalnu i pravno obavezujuću proceduru pokreću građanske inicijative. Za razliku od entiteta Federacije BiH, gdje Zakon o principima lokalne samouprave omogućava inicijative na opštinskom i kantonalnom nivou, te Republike Srpske, gdje Zakon o referendumu i građanskoj inicijativi omogućava građanima da iniciraju zakonske izmjene uz jasno definisanu proceduru i broj potpisa, Brčko distrikt u tom smislu zaostaje i nalazi se u pravnom vakumu.
Postojeći nedostatak direktno utječe na stepen participativne demokratije u Distriktu. Građani nemaju zakonski garantovan mehanizam putem kojeg mogu pokrenuti pitanje od javnog značaja i obavezati institucije da se o tome izjasne. Svaki pokušaj građanske inicijative prepušten je dobroj volji političkih struktura, što u praksi rezultira ignorisanjem, selektivnim razmatranjem i obesmišljavanjem participacije. Iako postoji opšti narativ o važnosti uključivanja građana u odlučivanje, bez konkretnog zakonskog instrumenta, to u Brčkom ostaje deklarativno, a ne suštinsko demokratsko pravo.
“U posljednje vrijeme Brčko distrikt BiH svjedoči povećanom broju građanskih inicijativa i peticija. One odražavaju nezadovoljstvo, ali i želju građana da aktivno učestvuju u kreiranju politika i donošenju odluka. Međutim, postoji jedan ključni problem – ne postoji zakon koji bi regulisao građanske inicijative. U Brčkom su se nedavno pojavile inicijative koje odražavaju raznolikost interesa i potreba lokalnog stanovništva. Jedna neformalna grupa građana traži da se Skupština izjasni o mogućnosti rudarenja litijuma na Majevici, koje bi moglo da dovede do katastrofalnih ekoloških posljedica i za naš grad. Druga inicijativa, grupe građana koja je nedavno organizovala proteste, zalaže se za osnivanje gradskog groblja kako bi se prekinuo monopol vjerskih zajednica nad sahranjivanjem” – izjavio je Bojan Bošković, aktivista i član nekoliko organizacija civilnog društva u Brčkom.
Uzrok problema leži u višegodišnjoj političkoj inerciji i odsustvu sistemske volje da se otvore institucionalna vrata građanima. Ne postoje prepreke tehničke prirode da se zakon usvoji, postoje komparativni modeli u BiH i regionu, postoje inicijative civilnog sektora, postoji i podrška međunarodnih organizacija koje su više puta ukazivale na ovaj nedostatak. Međutim, politički faktor ostaje ključna prepreka – dio struktura vlasti u Distriktu ne pokazuje spremnost da uvede mehanizme koji bi smanjili njihovu ekskluzivnu moć nad procesom odlučivanja.
Prema popisu stanovništva više od 80.000 građana nastanjuje Brčko distrikt i navedeni problem tiče se svih njih. On pogađa organizacije civilnog društva, neformalne građanske grupe i aktivne pojedince koji žele konstruktivno da utiču na javne politike. U sadašnjem sistemu oni nemaju mogućnost da kroz pravno priznatu proceduru predlože izmjene zakona, odluka ili strategija, niti postoji institucionalna obaveza da se njihov prijedlog razmatra, što obesmišljava svaki pokušaj formalnog građanskog angažmana.
“Pored navedenih inicijativa, krajem prošle godine pokrenuta je i peticija kojom se od Skupštine traži hitno usvajanje Zakona o profesionalnoj rehabilitaciji, osposobljavanju i zapošljavanju osoba sa invaliditetom. Ove sedmice, usljed aktuelnih događaja, građani potpisuju novu onlajn peticiju za osnivanje doma za nezbrinutu djecu. Ovo pokazuje da građani imaju snažan interes za rješavanje društvenih problema, ali se postavlja pitanje koliko je njihov glas institucionalno relevantan” – poručuje Bojan Bošković.
Problem podjednako pogađa sve građane, bez obzira na mjesto stanovanja, etničku pripadnost ili političke preferencije u Brčkom. Nosioci vlasti koji imaju zakonodavne i izvršne ovlasti da usvoje i implementiraju ovaj zakon su Vlada i Skupština Brčko distrikta BiH.
Sa ovim problemom Brčko distrikt se suočava od samog svog osnivanja. Po izjavama predstavnika organizacija civilnog društva, sama zajednica OCD u Brčkom je dosta kontaminirana u prošlosti, zbog veza političara sa nekim od organizacija i koruptivnim načinom finansiranja, koji je bio vrlo raširen u Distriktu.
No, upravo iz te zajednice je svojevremeno krenula ozbiljna kampanja za sređivanje stanja u ovoj oblasti, odnosno za borbu protiv korupcije i za budžetsko finansiranje na osnovu preciznih transparentnih kriterija, umjesto diskredicionim pravom političara.
Pošto politika uporno pokušava da zadrži kontrolu nad tokovima novca kao načinom uticaja na OCD, a u konačnici i na građane kao birače, uspjeh pomenute borbe nije potpun, ali je ipak ostvaren značajan pomak u odnosu na prethodno stanje.
Pomak se tako pokušava ostvariti i u kontekstu građanskih inicijativa, odnosno usvajanja zakona koji reguliše ovu oblast.
Mnoge OCD se zalažu za transparentnost i odgovornost vlasti, a sami građani žele da imaju veću ulogu u kreiranju javnih politika.
Otpor dolazi iz političkih krugova koji nastoje održati stanje status quo-a, odnosno, koji se protive otvaranju procesa odlučivanja građana, najčešće iz straha od gubitka kontrole i mogućih zahtjeva za utvrđivanje njihove eventualne odgovornosti za razne slučajeve.
Problem nepostojanja Zakona o građanskim inicijativama nije samo pitanje normativnog nedostatka, već simptom šireg demokratskog deficita u kojem građani ostaju izvan ključnih procesa odlučivanja. Donošenjem ovog zakona otvara se prostor za sistemsku, pravno uređenu participaciju i kreira se osnov za izgradnju političke kulture u kojoj građanin nije samo posmatrač, već i aktivni nosilac promjena. Građani Brčkog pokazuju da žele učestvovati u odlučivanju, ali sistem ih ne prepoznaje kao ravnopravne partnere vlasti. Zakonsko uređenje građanskih inicijativa omogućilo bi im da njihovi prijedlozi dobiju adekvatnu težinu i da se, bar u pogledu obaveze da se o njima raspravlja u institucijama, više ne oslanjaju samo na dobru volju političara.
(J.M., Odgovorno)
